Gąska zielonka - co to za grzyb?
Gąska zielonka to nieduży jadalny grzyb z rodziny gąskowatych, występujący głównie w Ameryce Północnej oraz w Europie - w Polsce dość rzadka. Rośnie od października do grudnia, prawie wyłącznie w borach sosnowych, na piaszczystej glebie z dużą ilością porostów.
Gąska zielonka - Opis wyglądu grzyba
Kapelusz:
Średnicy 4-10 cm, żółtozielony lub żółtobrązowy, pośrodku ciemniejszy, gładki, w młodym owocniku stożkowato wypukły, później płaski, często różnie powyginany. Skórka naga lub drobnołuskowata, mazista i dlatego często z ziarnami piasku, podczas wilgoci śliska.
Blaszki:
Od bladożółtawych do siarkowożółtych, średnio gęste, cienkie, wycięte z ząbkiem, ale u nasady szeroko przyrośnięte.
Trzon:
Osiąga długość od 3 do 9 cm i grubość do 3 cm. Jest cylindryczny, pełny. Powierzchnia najpierw z podłużnymi włóknami, później gładka, żółta albo żółtozielonkawa.
Miąższ:
Twardy, kruchy, biały, po przekrojeniu nie zmienia zabarwienia. Smak słodkawoorzechowy, pachnie jak świeżo zmielona mąka.
Gąska zielonka - Występowanie
Gąska zielonka rozprzestrzeniona jest szeroko w Ameryce Północnej i Europie, ale zaraportowana też została z niektórych miejsc w Azji (Japonia), Ameryce Środkowej (Kostaryka) i Afryce. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status I – gatunek o nieokreślonym zagrożeniu. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych w Niemczech, Holandii, Słowacji. W krajach, gdzie jest gatunkiem zagrożonym – zabroniony jest zbiór tego gatunku.
Rośnie od października do grudnia, w borach sosnowych na piaszczystej glebie z dużą ilością porostów, prawie zawsze gromadnie, czasami razem z gąską niekształtną (łac. Tricholoma portentosum). Prawie cały rozwój owocnika przebiega pod ziemią, z mchu i igliwia wystaje zwykle tylko część kapelusza, dlatego też trudno ją znaleźć.
Gąska zielonka - Rozmnażanie
Gąska zielonka tworzy owocniki od października do grudnia i wytwarza zarodniki o średnicy 6-8 x 3,5-5 μm, jajowate, gładkie, bezbarwne.
Gąska zielonka - Przydatność spożywcza
Gąska zielonka dawniej uważana była za smaczny grzyb jadalny, jednak obecnie nie poleca się jego zbioru, w wielu krajach (np. we Francji i w Niemczech) uznawany jest za toksyczny i niebezpieczny. We Francji w latach 2001-2003 odnotowano liczne przypadki zatruć, z tego kilka śmiertelnych. W kraju tym zaczęło dochodzić do coraz częstszych przypadków zatruć po spożyciu gąski zielonej, najprawdopodobniej jednak z powodu skażenia środowiska. Na obszarach o środowisku skażonym zaleca się spożywanie tego gatunku w ograniczonych ilościach. W roku 2009 udokumentowano zatrucie zielonkami w Polsce u trzech osób, z tego jedno śmiertelne. O podstawowy mechanizm zatrucia podejrzewa się rabdomiolizę, która uszkadza błony komórkowe mięśni szkieletowych. W rezultacie tego białko mioglobina przenoszące tlen do mięśni jest uwalniane i pojawia się w moczu, co prowadzi do objawów takich jak ból mięśni i brązowawe zabarwienie moczu.
Mimo wszystkich kontrowersji z nią związanych, zgodnie z rozporządzeniem z dnia 12 czerwca 2018 r. jest grzybem dopuszczonym do obrotu handlowego na teranie Polski.
Przeprowadzony przez polskich naukowców krytyczny przegląd badań klinicznych i eksperymentalnych wskazujących na rzekomą toksyczność gąski zielonki podkreśla jednak stanowczo, iż gatunek ten nie stanowi większego zagrożenia dla zdrowia aniżeli gatunki grzybów bezsprzecznie uznawane za jadalne, a opisy przypadków zatruć i badań w modelu doświadczalnym cechuje szereg ograniczeń interpretacyjnych.
Gąska zielonka - Ciekawostki
Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 r. przez K. Linneusza, który nadał mu nazwę Agaricus equestre. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu P. Kumm. w 1871 r.
Nazwę polską nadał Józef Jundziłł w 1830 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym ma też inne nazwy: bedłka zielonka, gąska żółta i prośnianka.
Udostępnij stronę znajomym:
