Borowik szlachetny

JADALNY

Borowik szlachetny - co to za grzyb?

Borowik szlachetny (łac. Boletus edulis) to duży, jadalny grzyb leśny z rodziny borowikowatych. Naturalnie występuje w Ameryce Północnej oraz w Eurazji. W Polsce dosyć powszechny - najczęściej występuje terenach górzystych, najchętniej w lasach świerkowych. Jest chętnie spożywany pod różnymi postaciami. Bardzo często wykorzystywany w przemyśle spożywczym. Jego wizerunek jest najczęściej pojawiającym się komercyjnym wizerunkiem grzyba.

Borowik szlachetny - Opis wyglądu grzyba

Kapelusz:
Ma średnicę od 6 do 25 centymetrów. U młodych osobników jest zwykle barwy białej, później piaskowej. Z czasem staje się jasnobrązowy i ciemnobrązowy. Rzadko zdarza się, aby kapelusz borowika szlachetnego był barwy karminowej. Kształt kapelusza początkowo jest gładki i półkolisty, później bardziej wypukły, stare okazy są poduszkowato rozpostarte. Powierzchnia kapelusza jest matowa, bywa pomarszczona, w czasie deszczu i u osobników starszych – staje się gładka i lepka.

Rurki:
Drobne, okrągławe na przekroju rurki o długości od 8 do 30 milimetrów. Dają się łatwo oddzielić od miąższu kapelusza. Pory i rurki u młodych owocników są zwykle barwy białej bądź kremowej. U osobników starszych są one żółtawooliwkowe, żółtozielone i oliwkowozielone. U nasady hymenofor jest zatokowo wycięty. Podstawki osiągają rozmiary 32-40 × 10-12 μm, maczugowate z 4 zarodnikami. Po uszkodzeniu nie przebarwiają się.

Trzon:
Ma wysokość od 5 do 20 centymetrów, a grubość od 1,5 do 10 centymetrów. Jest koloru białego, szarobiaławego lub piaskowego. U młodych osobników borowika szlachetnego trzon jest pękaty i głęboko osadzony w ziemi, później wydłuża się, staje się maczugowaty i baryłkowaty. Posiada delikatną siateczkę o białawym lub jasnobrązowym zabarwieniu, widoczną zwłaszcza w górnej części trzonu.

Miąższ:
Zwykle ma kolor biały, rzadziej kremowy lub piaskowy, pod skórą czerwonawobrązowy. U młodych osobników jest on twardy, a u starszych gąbczasty. Nie zmienia zabarwienia na powietrzu ani w trakcie krojenia. Zapach ma przyjemny, a smak opisywany jako orzechowy.

Borowik szlachetny - Podobne gatunki grzybów

Borowik szlachetny często mylony jest z innymi gatunkami borowików, do niedawna uważanymi raczej za jego odmiany. W Europie środkowej najłatwiej pomylić go z borowikiem ciemnobrązowym, który wygląda prawie identycznie jak borowik szlachetny. Jedyną cechą, która różni te dwa gatunki jest kolor kapelusza, który u borowika ciemnobrązowego jest znacznie ciemniejszy niż u szlachetnego. Podobny borowik usiatkowany (łac. Boletus reticulatus) ma zwykle popękaną skórkę kapelusza i ciemniejszy trzon z wyraźniejszą siatką. Z kolei borowik sosnowy (łac. Boletus pinophilus) wyróżnia się zarówno kapeluszem, jak i trzonem o barwie czerwonobrązowej. Poza tym borowik szlachetny odróżnia się od borowika sosnowego i usiatkowanego miejscem najczęstszego występowania. Borowika szlachetnego najczęściej znaleźć można pod świerkami, borowika sosnowego pod sosnami, a borowika usiatkowanego pod dębami i bukami.
Borowik szlachetny jest także bardzo często mylony z goryczakiem żółciowym (łac. Tylopilus felleus), powszechnie spotykanym w Polsce niejadalnym grzybem, który ma bardzo gorzki smak (po zmieszaniu z grzybami jadalnymi psuje wszelkie walory smakowe potrawy) i może wywołać niedyspozycje żołądkowe. W młodym stadium goryczak wygląda bardzo podobnie do borowika szlachetnego, jednak jego rurki niebawem stają się lekko różowe lub przybierają odcień winnej czerwieni. Po dotknięciu goryczak żółciowy brązowieje, w przeciwieństwie do borowika, który nie zmienia swojej barwy. Sprawą, która pozwala bez wątpienia stwierdzić, że znaleziony grzyb to goryczak żółciowy, a nie borowik szlachetny jest trzon, który w przypadku goryczaka ma barwę jasnożółtawą i jest pokryty ciemniejszą, brązowawą, wypukłą i wyczuwalną siateczką, znacznie wyraźniejszą niż w przypadku "prawdziwka".

Borowik szlachetny - Występowanie

Borowik szlachetny występuje zarówno w lasach iglastych, liściastych, jak i mieszanych. Grzyb ten tworzy mikoryzę z licznymi gatunkami drzew, jednak głównie ze świerkami dlatego najobficiej występuje w górskich drzewostanach świerkowych. Preferuje drzewostany w średniej klasie wieku, w starszych drzewostanach iglastych ustępuje borowikowi kasztanowemu. Owocniki pojawiają się najczęściej i najliczniej w okresie od maja do listopada, zdarzają się także w grudniu (np. w 2000 roku w Polsce). Owocniki wyrastają pojedynczo, często w niewielkich grupach po kilka, bywa także, że tworzą kręgi.
Do prawidłowego rozwoju borowika szlachetnego potrzebne są nie tylko korzenie właściwego gatunku drzewa. Gatunek ten rośnie dobrze tylko w zespole z jeszcze dwoma gatunkami muchomorów: muchomora czerwonawego (łac. Amanita rubescens) i muchomora twardawego (łac. Amanita excelsa). Rola borowika w tym zespole jest dominująca. Na powierzchni kory tworzy on ryzomorfy – wyraźnie widoczne gołym okiem sznury grzybniowe, które rozchodzą się w glebie w różnych kierunkach i tworzą okazałe owocniki. Poza tym, aby strzępki jego grzybni połączyły się z korzeniami drzew, w podłożu muszą się znajdować bakterie z rodzaju Pseudomonas.

Borowik szlachetny - Rozmnażanie

Zarodniki prawdziwka mają 14-18 × 4,5-7 μm średnicy i mają wrzecionowaty kształt oraz gładką powierzchnię. Zwykle są barwy białej, ciemnooliwkowej lub oliwkowobrązowej. Rozprzestrzeniane są przez ruchy powietrza oraz zwierzęta żerujące na tym grzybie.

Borowik szlachetny - Ciekawostki

Występujące w nazwie naukowej borowika szlachetnego łacińskie słowo edulis oznacza jadalny. Do polskiej literatury mykologicznej nazwę borowik szlachetny wprowadziła Alina Skirgiełło w 1960. Grzyb ten znany jest pod wieloma nazwami polskimi (zwyczajowymi), głównie o charakterze potocznym i ludowym. Współcześnie poza najczęściej stosowaną nazwą zwyczajową borowik szlachetny, do popularnych określeń gatunku należą: prawdziwek i borowik jadalny. Dawniej w języku polskim używano wielu określeń: borowik, grabak, grzyb borowik, borownik, borowy, grzyb jadalny, grzyb majowy, grzyb prawdziwy, grzyb sprawiedliwy, grzyb właściwy, prawdzik oraz grzyb prawy, prawak, prawik, przawdziwik, prawdziwiec, grzyb dębowy. Poza tym ze względu na to, że młode osobniki borowika szlachetnego rozwijające się pod igliwiem są barwy białej, bywa on nazywany też grzybem białym.
Ma jeszcze nazwę, związaną ze zmianami w taksonomii botanicznej. Dawniej borowiki rosnące pod brzozami zaliczano do odrębnego gatunku – borowik brzozowy (łac. Boletus betulicola (Vasilk.), według aktualnych ustaleń taksonomicznych jest to synonim borowika szlachetnego.
Grzyby z grupy Boletus edulis w poszczególnych klasyfikacjach uzyskiwały różną rangę – od form i odmian do podgatunków i odrębnych gatunków (wówczas nazwa B. edulis sensu lato oznaczała gatunek zbiorowy). Różnice wiążą się głównie z preferencjami siedliskowymi, barwą kapelusza i wykształceniem siateczki na trzonie. Taksonami wyróżnianymi obecnie w randze odrębnych gatunków, niegdyś łączonymi w jeden takson tej rangi są: borowik sosnowy (łac. Boletus pinophilus Pilát & Dermek), borowik usiatkowany (łac. Boletus reticulatus Schaeff.), borowik ciemnobrązowy (łac. Boletus aereus Bull.). Systematyka tej grupy wciąż nie jest ustalona w oparciu o kompleksowe badania DNA. Nie stwierdzono między poszczególnymi taksonami istotnych różnic w budowie mikroskopowej.

Udostępnij stronę znajomym: